Dwa tygodnie temu, a dokladnie 28 maja Azerbejdżan obchodzil 90-ciolecie ogłoszenia swojej niepodległosci. Niepodległosć nie potrwala dlugo - niecale dwa lata. Juz w końcu kwietnia 1920 roku wojska bolszewickie zajęły Baku, rozstrzelały i aresztowały wszystkich przywódców i wielu sympatyków demokratycznej republiki. Z wyjątkiem intelektualnego i duchowego ojca republiki - Mammeda Amina Rassulzade, który po latach wygnania w Turcji znalazł się w Polsce w 1938 roku, gdzie ożenił się z Polką - krewną Józefa Piłsudzkiego wedle Wikipedii. Rozstrzelany w Baku zostal też Sulejman Sulkiewicz, szef sztabu azerbejdżańskich wojsk republikańskich, były premier niepodległej Republiki Krymu (kilka miesięcy w 1918 roku, póki nie rozbiły jej wojska bolszewickie... rozstrzelania, aresztowania, deportowania). W Azerbejdżanie uważany za Polskiego Tatara....
Gdyby nie ferment polityczny początku wieku i 21 miesięcy demokracji - Azerbejdżan (i pewnie Gruzja i Armenia) byłby bardziej podobne do dzisiejszego Turkmenistanu i niż do krajów europejskich. W Azerbaidżanie, kraju muzułmańskim, w ciągu kilkunastu miesięcy wolnosci powstało nowoczesne państwo, z konstytucją, gwarantująca podstawowe wolnosi obywatelskie, w tym kobietom, które jako pełnoorawne obywatelki dostały prawo głosu, rozwinęła sie wolna prasa, powstawały uniwersytety, banki, wydawnictwa. Na czele przemian stała partia Muswat - założona przez Rassulzade.
Gdy w 1988 roku - po siedemdziesięciu latach sowietyzmu - Azerowie wyszli masowo na ulice (wlasciwie na Plac Wolnosci), wiece prowadzili historycy tacy jak obecny lider partii Muswat Isa Gambar, i jeden z nielicznych w Azerbajdzanie dysydentow czasow sowieckich - Abulfaz Elchibey. I własnie było się do czego odwoływać - do demokracji, tolerancji, rozwoju republiki 1918 roku. Azerowie, nawet najmłodsi, odzyskali pamięć historyczną, dumę z osiągnięć dziadów (i babć) i mieli w miarę jasny program polityczny.
W 1992 roku Azerowie wybrali ,w pierwszych i ostatnich dotąd wolnych wyborach. prezydenta Abulfaza Elchibeya, który w niecały rok póżniej zostal obalony w wyniku puczu wojskowego dokonanego przy poparciu Moskwy.
Do władzy doszedł Heidar Aliyev, były członek Sowieckiego Politbiura, generał KGB, ojciec obecnego prezydenta Ilhama Alijewa, kawalera różnych orderów, siedzącego na złożach ropy i jednym z najbardziej skorumpowanych krajów swiata.
Elchibey, który miałby 70 lat w tym miesiącu, umarł osiem lat temu. Isa Gambar po raz trzeci będzie walczył w wyborach prezydenckich w pażdzierniku.
I tak to nawet krótki okres historii może zaważyć na losach państwa czy narodu, jesli są ludzie ktorzy umieją tę pamięć przechowac i przekazać.
PS1. To jest artykulik równiez o dyskusji czy ktos pamieta Tiananmen i po co.
PS2. Najwybitnieszym swiatowym specjalistą od historii Azerbajdżanu jest "Pan Tadeusz", profesor Tadeusz Swiętochowski [Swietochowski's study of twentieth-century Azerbaijan is a unique and groundbreaking work. This is nothing less than the recovery for Western readers of a lost history of a little-known people]. Specjalisci w Polsce o nim słyszeli, ale i dla nie-specjalistów byłoby cenne zapoznać się z twórczoscią tego niezwykłego uczonego.
